Patrologiae Cursus Completus: Series Graeca

Αά θΓθ§οπιΐΓη Νγδδβηαιη
ΛΟΓΟΣ ΙΑ'.

Τοϋ αύτοϋ, εις Γρηγόριον Νΰσσης, τον τοΰ με γάλου Βασιλείου αδελφόν,
έπιστάντα μετά την χειροτονίαν.

Α'. Φίλου πιστού ούκ έ'στιν αντάλλαγμα των δντων ούδέν, ούδέ τις σταθμός
τής καλλο νής αύτοϋ. Φίλος πιστός σκέπη κραταιά, καί ώχυρωμένον βασίλειον.
Φίλος πιστός θησαυρός εμ ψύχος. Φίλος πιστός υπέρ χρυσίον καί λίθον τίμιον πολύν.
Φίλος πιστός κήπος κεκλεισμένος, πηγή έσφραγισμένη, κατά καιρόν άνοιγόμενά τε
καί με ταλαμβανόμενα. Φίλος πιστός λιμήν άναψύξεως. "Αν δέ καί συνέσει διαφέρη,
πηλίκον; Εί δέ καί παι δείαν άκρος, καί παιδείαν παντοίαν, την τε ήμετέραν λέγω καί
την ποτέ ήμετέραν, όσω λαμπρότερον; Εί δέ καί υιός φωτός, ή άνθρωπος τοϋ Θεοϋ,
ή έγ γίζων Θεω, ή άνήρ έπιθυμιών των κρειττόνων. ή τι των τοιούτων όνομάζεσθαι
άξιος, οίς ή Γραφή τιμά τούς ένθέους, καί ύψηλούς, καί τής άνω μερί δος, τούτο μέν
ήδη δώρον Θεοϋ, καί φανερώς ύπέρ τήν αξίαν την ήμετέραν. Εί δέ καί παρά φίλου
προς ήμάς ήκων, καί τούτου τήν τε άρετήν όμοτίμου, καί τήν φιλίαν τήν ήμετέραν,
έτι τερπνότερόν τε καί χαριέστερον, καί μύρου τοΰ κοσμοϋντος πώγωνά τε ίερέως
καί ώαν ένδύματος εύωδέστερον. 35.833

Β'. Αρ' ούν ικανά ταϋτα, καί μετρίως ύμϊν τον άνδρα ό λόγος έγραψεν; "Η
δει, καθάπερ τούς έπιμελεΐς των ζωγράφων, πολλάκις έπιβάλλειν τά χρώματα, ϊνα
τελεωτέραν ύμϊν τήν τοΰ λόγου γραφήν παραστήσωμεν; Καί δή γράψομεν ύμϊν
τελεώτερόν τε καί σαφέστερον. Τις νομοθετών έπι φανέστατος; Μωϋσής. Τις ιερέων
άγιώτατος; Αα ρών ούχ ήττον άδελφοί τήν εύσέβειαν ή τά σώματα· μάλλον δέ ό μέν
Θεός Φαραώ, καί τοΰ Ισραήλ προ στάτης καί νομοθέτης, καί τής νεφέλης ε’ίσω
χωρών, καί θείων μυστηρίων έπόπτης τε καί μυ σταγωγός, καί τής σκηνής τής
άληθινής τεχνίτης, ήν έ'πηξεν ό Κύριος, καί ούκ άνθρωπος· ιερείς δέ ομοίως
άμφότεροι. Μωσής γάρ, φησϊ, καί Ααρών έν τοΐς ίερεϋσιν αύτοϋ· ό μέν άρχων
άρχόντων, καί ίερεύς ιερέων, χρώμενος μέν όσα γλώσση τω Ααρών, αύτός δέ τά
προς Θεόν έκείνω γινόμενος· ό δέ μετ’ έκεΐνον μέν εύθύς, πολύ δέ προ των άλλων
άξια τε καί τή προς Θεόν έγγύτητι. Αμφότεροι βασα νίζοντες Αίγυπτον, θάλασσαν
τέμνοντες, τον Ισραήλ διεξάγοντες, τούς έχθρούς βαπτίζοντες, άρτον άνωθεν
έ'λκοντες, ύδωρ άπιστον έν έρήμω, τό μέν έκδιδόντες, τό δέ γλυκαίνοντες·
άμφότεροι καταπολεμοϋντες τον Αμαλήκ έκτάσει χειρών άγια, καί τύπω μύστη ρίου
μείζονος· άμφότεροι προς τήν γήν τής έπαγγε λίας, καί όδηγοϋντες καί σπεύδοντες.
Μη τι γνωρι μώτερον τής είκόνος; Ού σαφώς ύμϊν τον όμώ νυμον έμοί καί
ομόψυχον ό ζωγράφος λόγος άνετυπώσατο;

Γ'. Τούτων ό μέν έ'χρισεν ήμάς, καί κρυπτομένους είς μέσον ήγαγεν ούκ οίδ'
δ τι παθών, ή πώς κινη θείς άναξίως τοϋ έν αύτω πνεύματος· καί γάρ εί τραχύτερος ό
λόγος, όμως είρήσεται- πάντα οϊσει φιλία καί πάσχουσα καί άκούουσα. 'Ο δέ παρα
καλέσων ήκει, καί συμβιβάσων, καί προσημερώ σων τω Πνεύματι. Μέγα μέν, ότι καί
νϋν, έμοί (πώς δέ ού μέγιστον; δς γε παντός ύμάς τοϋ βίου προεστησάμην)· μέμφομαι
δέ, ότι τής χρείας ΰστε ρος. Πώς μετά τήν ήτταν καί καταδρομήν ή συμμαχία, ώ
φίλων άριστε καί συμμάχων; καί μετά τήν ζάλην ό κυβερνήτης, καί μετά τήν ούλήν
τό φάρ μακον; Πότερον ώς φιλάδελφος ήσχύνθης τήν τυραν νίδα; "Η καί αύτός ώς
δυνάστης έδυσχέρανας τήν άπει θείαν; Ποτέρω των άδελφών έγκαλεΐς, καί πότερον

1

1 Ερευνητικό έργο: ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ - ΨΗΦΙΑΚΗ ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ. Η Εργαστήριο Διαχείρισης Πολιτισμικής Κληρονομιάς, νννννν.οθΟΘΒη.ατ/ουΙίυτοΙίΘο/οΙιιηΙ;
■•ϋ · Χρηματοδότηση: ΚΠ ΙπΙθγγθ9 ΙΙΙΑ (ΕΤΠΑ 75%, Εθν. πόροι 25%). Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, © 2006.

άφιείς τής μέμψεως; Φθέγξομαί τι προς σέ 35.836 των τοϋ Ίώβ ρημάτων, και αυτός
αλγών, και προς φίλον, εί και μή τοιοϋτον, μηδέ έφ' όμοίοις τοϊς πά θεσιν. Ποτέρω
πρόσκεισαι; "Η τίνι μέλλεις βοηθεΐν; Άρ' ούχ φ πολλή ισχύς; Ούχ φ πολλή σοφία καί
έπιστήμη; Τούτο γάρ όρώ πολλούς των νυν κριτών πάσχοντας, οι ράον αν τοϊς
ύψηλοΐς τα μέγιστα συγχωρήσαιεν ή τοϊς ταπεινοΐς τα έλάχιστα. Τούτο μέν ούν
αύτός αν είδείης* ού γάρ έμοί τι θέμις περί σοΰ τών ού καλών άποφαίνεσθαι, δς σε
καλού παντός δρον καί κανόνα τίθεμαι· καί άμα μή ταχύς είναι εις κρίσιν, ύπό τής
Γραφής νενουτέθημαι. Έγώ δε τον λόγον ύποσχεΐν έτοιμος, καί σοι, καί παντί τφ
βουλομένω διά φιλίαν, τής έμής, είτε απείθειας, ώς αν τινες όνομάσαιεν, είτε
προμήθειας, ώς έμαυτόν πείθω, καί ασφαλείας, ώς αν είδείης μή πάντη άτόπω φίλω
χρώμενος καί άμαθεΐ' άλλ' έ'στιν ά καί συνοράν δυναμένω τών πολλών άμεινον, καί
θαρροΰντι μέν ά θαρρεΐν άξιον, φοβουμένω δε ού έστι φόβος, καί ά μηδέ φοβεΐσθαι
τοϊς νοΰν έχουσι φοβερώτερον.

Δ'. Τί ούν δοκεΐ, καί τί βέλτιον; Νΰν ύπόσχωμεν τάς εύθύνας ύμΐν, τούτο
κελεύετε, καί ούκ άποδοκι μάζετε τον καιρόν; ("Ο δέ έστι πανήγυρις, άλλ’ ού
δικαστήριον.) "Η τούτο μέν είς άλλον καιρόν καί σύλ λογον άποθώμεθα; Καί γάρ
έστι μακρότερος, ή κατά τον παρόντα καιρόν ό λόγος. Ημείς δέ τί φθεγξόμεθα προς
ύμάς τής πανηγύρεως άξιον, ϊνα μή νήστεις ύμάς άπολύσωμεν αύτοί, καί ταΰτα
δντες οί έστιάτορες; 'Αγνίσωμεν ημάς αύτούς, άδελφοί, τοϊς μάρτυσν μάλλον δέ, ω
κάκεΐνοι δΓ αίματος καί τής άληθείας ήγνίσθησαν. Έλευθερωθώμεν παν τός
μολυσμοΰ σαρκός καί πνεύματος· νιψώμεθα, κα θαροί γενώμεθα· παραστήσωμεν καί
αύτοί τα σώματα ημών καί τάς ψυχάς, θυσίαν ζώσαν, αγίαν, εύάρεστον τφ Θεφ, την
λογικήν λατρείαν ταύτην ημών καί έντευξιν. Ούδέν γάρ οΰτω τφ καθαρφ τίμιον, ώς
καθαρότης ή κάθαρσις. Άθλήσωμεν διά τούς άθλη τάς· νικήσωμεν διά τούς νικητάς·
μαρτυρήσωμεν τή άληθεία διά τούς μάρτυρας. Τούτο τοϊς άθλοις αύ τών
χαρισώμεθα, τό καί αύτοί στεφανΐται γενέσθαι, καί τής αύτής κληρονόμοι δόξης, τής
τε παρ' 35.837 ημών ύπαρχούσης αύτοΐς καί τής έν ούρανοΐς άποκειμένης, ής
ύπομνήματα καί χαρακτήρες μικροί τινες τα όρώμενα. Προς τάς άρχάς, προς τάς
έξου σίας άγωνισώμεθα, προς τούς άφανεΐς διώκτας τε καί τυράννους, προς τούς
κοσμοκράτορας τού σκότους τού αίώνος τούτου, προς τα πνευματικά τής πο νηρίας
έν τοϊς έπουρανίοις, καί περί τα ούράνια προς τον ένδον καί έν ήμΐν αύτοΐς τον έν
τοϊς πάθεσι πόλε μον, προς τάς καθ' έκάστην ημέραν τών έ'ξωθεν συμ πιπτόντων
έπαναστάσεις.

Ε'. Ένέγκωμεν θυμόν ώς θηρίον, καί γλώσσαν ώς τομόν ξίφος, καί ηδονήν
ώς πΰρ κατασβέσω μεν. Θώμεθα ταΐς άκοαΐς θύρας, καλώς άνοιγομένας καί
κλειομένας· καί τον οφθαλμόν σωφρονίσωμεν παιδαγωγήσωμεν άφήν λυσσώσαν,
καί γεΰσιν σπα ράττουσαν, μή θάνατος άναβή διά τών θυρίδων ημών οΰτω γάρ
ηγούμαι καλεΐσθαι τά αισθητήρια· καί γέλωτος άμετρίας καταγελάσωμεν. Μή
κάμψω μεν γόνυ τή Βαάλ διά την χρείαν, μηδέ διά φόβον τή είκόνι τή χρυσή
προσκυνήσωμεν. "Εν φοβηθώμεν μόνον, τό φοβηθήναί τι Θεού πλέον, καί
καθυβρίσαι την εικόνα διά κακίας. Έν πάσι τον θυρεόν τής πίστεως άναλάβωμεν,
καί πάντα τά βέλη τού πονη ροΰ διαφύγωμεν. Καί ούτος δεινός ό πόλε μος, καί αυτή
παράταξις μεγάλη, καί τούτο μέγα τρόπαιον. Εί ούτως συνεληλύθαμεν, ή
συντρέχομεν, όντως κατά Χριστόν ή πανήγυρις, όντως τούς μάρτυρας τετιμήκαμεν,
ή τιμήσομεν, όντως χορεύομεν έπινίκια. Εί δέ γαστρός ήδοναΐς χαριούμενοι, καί
τρυφήσοντες πρόσκαιρα, καί είσοί σοντες τά κενούμενα, καί κραιπάλης χωρία ταΰτα,
ού σωφροσύνης ύπολαμβάνοντες, καί πρα γματειών καιρούς καί πραγμάτων, άλλ’
ούκ άναβά σεως ή θεώσεως, ΐν' ούτως είπεΐν τολμήσω, ής οί μάρτυρες μεσιτεύουσι,

2

ΐί^βΕΟ I Ερευνητικό έργο: ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ - ΨΗΦΙΑΚΗ ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ. Εργαστήριο Διαχείρισης Πολιτισμικής Κληρονομιάς, νννννν.36θΐ63η·ατ/ουΙίυτ3ΐί6θ/οΙιιηΐ30·

Η:3Ξ · Χρηματοδότηση: ΚΠ Ιηίθττθς ΜΙΑ (ΕΤΠΑ 75%, Εθν. πόροι 25%). Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, © 2006.

πρώτον μέν ουδέ τον καιρόν έπιγινώσκω. Τί γάρ τά άχυρα προς τον σίτον; Τί δέ
θρύψις σαρκός προς μαρτύρων παλαίσμα τα; Εκείνα των θεάτρων, ταϋτα των έμών
συλλό γων έκεΐνα των ακολάστων, ταϋτα των σωφρονούν των έκεΐνα των
φιλοσάρκων, ταϋτα των λυόμενων άπό τοϋ σώματος. "Επειτα βούλομαι μέν είπεϊν τι
καί τολμηρότερον, φείδομαι δέ τής βλασφημίας αίδοϊ τής ήμέρας· πλήν ού ταϋτα
άπαιτοϋσι παρ' 35.840 ημών οί μάρτυρες· οΰτω γάρ είπεϊν μετριώ τερον. '. Μη
τοίνυν άνάγνως τελώμεν, άδελφοί, τά άγια, μηδέ τά ύψηλά ταπεινώς, μηδ' άτίμως
τά τίμια, μηδέ, συνελόντα είπεϊν, χοϊκώς τά τοϋ πνεύματος. Πανηγυρίζει και
Ιουδαίος, άλλα κατά τό γράμμα· έορτάζει και "Ελλην, άλλ' ώς άρέσκει τοΐς δαίμοσιν.
Ήμΐν δέ, ώς πάντα πνευματικά, πράξις, κίνημα, βούλημα, λόγος, άχρι καί
βαδίσματος καί ένδύματος, άχρι καί νεύματος, είς πάντα τοϋ λόγου φθάνοντος καί
ρυθμίζοντος τον κατά Θεόν άνθρωπον οΰτω καί τό πανηγυρίζειν, καί τό
φαιδρύνεσθαι. Ού γάρ κωλύω τήν άνεσιν, άλλά κολάζω την άμετρίαν. ’Άν οΰτω
συνιώμεν, καί οΰτω πανηγυρίζωμεν, μέγα μέν, ό'τι καί αύτοί τευξόμεθα τών αύτών
άθλων, είπεϊν, καί τής αύτής δόξης κληρονομήσομεν ά γάρ οΰτε οφθαλμός είδεν,
οΰτε ούς ήκουσεν, οΰτε άνθρώπινός ποτέ νοϋς άνετυπώσατο, κατ’ έξουσίαν πλάττων
μακαριότητα, ταϋτα νομίζομεν άποκεΐσθαι τοΐς καθηραμένοις δι’ αίματος, καί τήν
Χριστοϋ θυσίαν μιμησαμένοις· άλλά τήν γε λαμπρότητα τών άγιων μαρτύρων
όψόμεθα, ούδέ γάρ τούτο μικρόν, ώς ό έμός λόγος, καί είς τήν χαράν τοϋ αύτοΰ
Κυρίου είσελευσόμεθα, καί τώ φωτί τής μακαρίας καί άρχικής Τριάδος, ευ οίδ’, ό'τι
έλλαμφθησόμεθα τρανότερόν τε καί καθαρώτερον, είς ήν πεπιστεύκαμεν, καί ή
λατρεύομεν, καί ήν όμολογοϋμεν έμπροσθεν Θεοϋ καί άνθρώπων, μηδέν δεδοικότες,
μηδέν αίσχυνόμενοι, μή τούς έξωθεν έχθρούς, μή τούς έν ήμΐν αύτοΐς
ψευδοχρίστους καί πολεμίους τοϋ Πνεύματος. Καί όμολογοίημεν μέχρι τής έσχάτης
άναπνοής έν πολλή παρρησία τήν καλήν παρακαταθήκην τών άγιων Πατέρων, τών
έγγυτέρω Χριστού, καί τής πρώτης πίστεως, τήν σύντροφον ήμΐν έκ παίδων
ομολογίαν, ήν πρώτην έφθεγξάμεθα, καί ή τελευταΐον συναπέλθοιμεν, τούτο, εί μή
τι άλλο, έντεΰθεν άποφερόμενοι, τήν εύσέβειαν.

Ζ'. Ό δέ Θεός τής ειρήνης, ό καταλλάξας ημάς έαυτώ διά τοϋ σταυρού, διά τής
άμαρτίας πολεμωθέντας· ό εύαγγελισάμενος ειρήνην τοΐς εγγύς, καί τοΐς μακράν,
τοΐς τε ύπό νόμον καί τοΐς έξω νόμου· 35.841 ό τής άγάπης πατήρ, ή άγάπη· ταϋτα
γάρ προ τών άλλων χαίρει καλούμενος, ΐνα νομοθέτηση καί τοΐς όνόμασι τό
φιλάδελφον, ό τήν καινήν έντολήν δούς έν τώ τοσοϋτον άγαπάν άλλήλους, δσον
καί ήγαπήμεθα· ό δούς καί τυραννεΐν καλώς, καί τυραννεΐσθαι διά τον φόβον, καί
άναδύεσθαι σύν λόγω, καί θαρρεΐν πάλιν διά τον λόγον ό καί τά μεγάλα ποίμνια
καταρτίζων, καί τά μικρά μεγαλύνων διά τής χάριτος, αύτός, κατά τό πλήθος τής
έαυτοϋ χρηστότητος, ημάς μέν παρακαλέσαι παρακλήσει πολλή, καί είς τά
έμπροσθεν άγοι συμποιμαίνων καί διασώζων τό ποίμνιον ύμάς δέ καταρτίσειεν είς
πάν έργον άγαθόν, καί πνευματικώς πανηγυρίζειν τοΐς μάρτυσι πείσειε, καί τής
έκεΐθεν τρυφής καταξιώσειεν, ένθα πάντων εύφραινομένων ή κατοικία, καί
όφθέντας έν δικαιοσύνη τής έαυτοϋ δόξης κορέσειεν, έποφθείσης έν Χριστώ Ίησοϋ
τώ Κυρίω ημών, φ ή δόξα καί τό κράτος, ή τιμή καί ή προσκύνησις είς τούς αιώνας
τών αιώνων. Αμήν.

1 Ερευνητικό έργο: ΔΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΠΙΣΤΗΣ - ΨΗΦΙΑΚΗ ΠΑΤΡΟΛΟΓΙΑ. Εργαστήριο Διαχείρισης Πολιτισμικής Κληρονομιάς, νννννν.οθΟΘΒη.ατ/ουΙίυτοΙίΘο/οΙιιηΙ;

■•ϋ · Χρηματοδότηση: ΚΠ ΙπΙθγγθ9 ΙΙΙΑ (ΕΤΠΑ 75%, Εθν. πόροι 25%). Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας, © 2006.

3